Jaka jest rola neurologa w rozpoznawaniu chorób układu krążenia?

 

 

 

art. promocyjny

Jaka jest rola neurologa w rozpoznawaniu chorób układu krążenia?

Neurolog odgrywa kluczową rolę w diagnostyce powikłań chorób układu krążenia, które manifestują się w postaci zaburzeń neurologicznych. Choć głównym zadaniem neurologa nie jest bezpośrednie diagnozowanie przyczyn chorób sercowo-naczyniowych, to często właśnie on jest pierwszym specjalistą, który identyfikuje ich skutki w postaci chorób ośrodkowego układu nerwowego. Do częstych schorzeń o podłożu sercowo-naczyniowym, rozpoznawanych przez neurologa, należą m.in. udar mózgu, przemijające incydenty niedokrwienia mózgu (TIA), encefalopatia nadciśnieniowa oraz zawroty głowy o charakterze ośrodkowym.

Neurologiczne objawy tych stanów bywają często pierwszymi oznakami istniejących, lecz wcześniej niezdiagnozowanych zaburzeń w obrębie układu krążenia, co sprawia, że neurolog pełni istotną funkcję w interdyscyplinarnym podejściu do opieki nad pacjentem. Dzięki temu neurologia staje się integralną częścią profilaktyki i leczenia powikłań chorób sercowo-naczyniowych, przyczyniając się do wczesnego wykrywania oraz kompleksowej terapii pacjentów z chorobami układu krążenia.

Jakie najczęściej choroby z grupy chorób układu krążenia rozpoznaje i leczy neurolog?

Do najczęstszych jednostek chorobowych, których pierwotna przyczyna związana jest z chorobami układu krążenia należy udar niedokrwienny mózgu. Mechanizm powstawania udaru niedokrwiennego przypomina zawał serca, dlatego bywa on określany także jako zawał mózgu. Dochodzi do niego w związku ze zwężeniem lub całkowitym zamknięciem światła naczynia spowodowanego m.in. przez:

• miażdżycę – powstawanie blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic prowadzi do ich zwężenia i usztywnienia, co zmniejsza przepływ krwi. Blaszki mogą też ulegać uszkodzeniu, co sprzyja tworzeniu się skrzepów.
• zatorowość – fragmenty skrzepliny mogą oderwać się od ścian naczyń i przemieszczać się z krwiobiegiem, doprowadzając do zatkania mniejszych naczyń w mózgu. Do uwolnienia materiału zatorowego i jego przejścia do naczyń mózgu często dochodzi w wyniku zaburzeń rytmu serca, w szczególności w migotaniem przedsionków.
• zakrzepicę – w związku z zaburzeniami hematologicznymi, zwolnieniem przepływu krwi lub obecnością licznych blaszek miażdżycowych i zmian w ścianie naczyń może dochodzić do wykrzepiania się krwi w naczyniu, prowadząc do zwężenia lub zamknięcia jego światła.

Niedobór tlenu w dotkniętym obszarze prowadzi do obumarcia neuronów, a im dłużej trwa niedokrwienie, tym dochodzi do rozleglejszego uszkodzenia mózgu. Leczenie udaru niedokrwiennego opiera się na szybkim przywróceniu przepływu krwi w zamkniętym lub zwężonym naczyniu poprzez zastosowanie leczenia trombolitycznego (rozpuszczenie skrzepu, który blokuje przepływ krwi w mózgu) lub trombektomii, polegającej na usunięciu skrzepu mechanicznie za pomocą specjalnych urządzeń wprowadzanych do tętnic wewnątrzczaszkowych.

W obu przypadkach liczy się czas od wystąpienia objawów. Leczenie trombolityczne można zastosować tylko w ciągu 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów udaru, jednak im wcześniej lek zostanie podany, tym lepsze rokowanie dla pacjenta. Trombektomię wykonuje się zgodnie z wytycznymi w ciągu 6 godzin od wystąpienia objawów, choć czas ten może być wydłużony w zależności od sytuacji klinicznej i wyników badań obrazowych do 24 godzin. Stąd też tak bardzo ważna jest natychmiastowa reakcja bliskich pacjenta bądź świadków zdarzenia i zawezwanie zespołu pogotowia ratunkowego, informując o podejrzeniu udaru mózgu, gdyż „mózg to czas”.

Jeśli jednak zamknięcie naczynia było chwilowe lub częściowe, nie dochodzi do trwałego uszkodzenia neuronów, a objawy neurologiczne ustępują w ciągu 24 godzin. Takie epizody określa się mianem przemijających incydentów niedokrwiennych (TIA), lub popularnie „mini-udarem”. Stanowią one poważny sygnał ostrzegawczy, wskazujący na ryzyko przyszłych incydentów naczyniowych. Ryzyko wystąpienia udaru po TIA jest wysokie, zwłaszcza w ciągu pierwszych dni i tygodni po incydencie. Szacuje się, że u około 10-20% pacjentów, którzy przeszli TIA, w ciągu kolejnych 90 dni dojdzie do pełnoobjawowego udaru, z czego połowa przypadków występuje w ciągu pierwszych 48 godzin.

Z tego też powodu każdy pacjent, który doznał objawów TIA powinien być hospitalizowany i szczegółowo zdiagnozowany pod kątem czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych m.in. takich jak: migotanie przedsionków, nadciśnienie tętnicze, choroby zapalne naczyń, czy hiperlipidemia. Szybka reakcja na objawy TIA, przeprowadzona szeroka diagnostyka i wprowadzenie odpowiednich interwencji mogą znacząco zmniejszyć ryzyko przyszłego udaru.

Do znacznie poważniejszych komplikacji dochodzi w wyniku wynaczynienia się krwi do mózgu, czyli udaru krwotocznego. W przeciwieństwie do udaru niedokrwiennego, który jest wynikiem zablokowania przepływu krwi, udar krwotoczny występuje, gdy uszkodzenie ściany naczynia powoduje nagły wypływ krwi do mózgu, prowadząc do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego oraz do uszkodzenia neuronów. Powodem wynaczynienia krwi jest uszkodzenie ściany naczynia krwionośnego w wyniku niekontrolowanego skoku ciśnienia tętniczego lub innych patologicznych zmian w obrębie jego ściany, takich jak usztywnienie i osłabienie jej struktury spowodowane miażdżycą, angiopatią amyloidową lub malformacjami naczyniowymi.

Do innych czynników ryzyka udaru krwotocznego należą zaburzenia krzepnięcia krwi czy przewlekłe stosowanie używek tj. alkohol lub narkotyki, w szczególności kokainy. Gdy krew wydostaje się poza naczynie, zwiększa się ciśnienie wewnątrzczaszkowe, narasta obrzęk mózgu, wtórnego dochodzi do ograniczenia przepływ krwi do innych obszarów mózgu i kaskadowo uszkodzenia zdrowych neuronów. Produkty rozkładu krwi (hemosyderyna) wywierają toksyczny wpływ na tkankę mózgu, przyczyniając się do wtórnego uszkodzenia komórek.

Zarówno po udarze niedokrwiennym, jak i krwotoczny (w tym drugim częściej) może dojść do wtórnych powikłań, które są wynikiem tzw. naczyniopochodnych, ogniskowych zmian w strukturze mózgu. Do takich powikłań należy m.in. padaczka poudarowa oraz otępienie naczyniopochodne.

Padaczka poudarowa jest związana z powstaniem blizny poudarowej w miejscu prawidłowej tkanki, która sprzyja patologicznym wyładowaniom neuronów prowadząc do napadów padaczkowych. Liczne zmiany naczyniopochodne związane z uszkodzeniem mózgu, neurodegeneracją i ubytkami tkanki, mogą również prowadzić do otępienia naczyniopochodnego. Otępienie manifestuje się osłabieniem funkcji poznawczych, takich jak pamięć, koncentracja, zdolności planowania i organizowania. Zmiany te są trwałe i zwykle pogłębiają się w czasie, znacząco ograniczając funkcjonowanie pacjenta i wymagając długotrwałej opieki.

Do grupy schorzeń, z którymi stosunkowo często styka się neurolog, mimo że nie są one wynikiem bezpośredniej patologii w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, należą obwodowe zawroty głowy. Zawroty te powstają na skutek zaburzeń w obrębie unaczynienia ucha środkowego oraz struktur związanych z równowagą i orientacją przestrzenną. Obwodowe zawroty głowy często manifestują się objawami przypominającymi symptomy występujące przy uszkodzeniu mózgu (ośrodkowe zawroty głowy), takimi jak nagłe uczucie wirowania, zaburzenia równowagi czy niestabilność postawy. Z uwagi na tę zbieżność symptomatologiczną pacjenci w początkowej fazie objawów zazwyczaj trafiają najpierw do neurologa, zamiast laryngologa.

W jakiej sytuacji pacjent powinien udać się na wizytę do neurologa?

Wskazaniem do pilnej konsultacji neurologicznej jest pojawienie się objawów sugerujących zaburzenia funkcji układu nerwowego, które mogą mieć podłoże naczyniowe.

Do głównych symptomów mogących świadczyć o udarze mózgu zalicza się:

• Nagłe osłabienie siły mięśniowej – zwłaszcza gdy dotyczy ono jednostronnie połowy ciała (tzw. hemipareza), często towarzyszy mu drętwienie lub zaburzenia czucia, ograniczone do tej strony.
• Zaburzenia mowy – trudności w wymawianiu słów, ich rozpoznawaniu lub znajdowaniu właściwych wyrażeń, co może być objawem afazji, charakterystycznej dla niedokrwienia obejmującego obszar odpowiedzialny za mowę.
• Zaburzenia widzenia – najczęściej w postaci ubytków pola widzenia, takich jak niedowidzenie połowicze lub kwadrantowe (dotyczące jednej połowy lub ćwiartki pola widzenia), lub dwojenie obrazu przy patrzeniu obuocznym.
• Nagłe, silne bóle głowy, zawroty, nudności i wymioty – zwłaszcza gdy występują gwałtownie i bez wyraźnej przyczyny, mogą zwiastować udar krwotoczny.
• Zaburzenia równowagi oraz koordynacji ruchowej – objawiające się niestabilnością chodu lub trudnościami z precyzyjnym wykonywaniem ruchów, sugerujące uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za kontrolę motoryczną.
• Osłabienie mięśni gardła i języka – trudności w połykaniu (dysfagia) mogą wskazywać na uszkodzenia pnia mózgu, które także często towarzyszą udarom.
• Zaburzenia świadomości lub utrata przytomności – szczególnie, gdy towarzyszą wyżej wymienionym objawom i trwają dłuższy czas ( krótkotrwałe zaburzenia świadomości mogą wskazywać m.in. na incydenty o charakterze padaczkowym).

Charakterystyczną cechą powyższych objawów jest ich nagły początek, bez wcześniejszych, powoli narastających sygnałów, co jest typowe dla incydentów naczyniowych, takich jak udar.

Oprócz nagłych zaburzeń układu nerwowego wymienionych powyżej, do innych objawów przebiegające  w sposób powolny,  a wymagających konsultacji neurologicznej należą: pogorszenie pamięci, trudności z orientacją przestrzenną i osłabienie funkcji poznawczych. Mogą być one sygnałem rozwijającego się otępienia naczyniopochodnego.

Każdy z wymienionych wcześniej objawów wskazuje na potencjalne zmiany patologiczne w mózgu i wymaga pilnej oceny neurologicznej, ponieważ wczesna diagnoza i leczenie mogą znacznie poprawić rokowanie pacjenta.

Jak należy przygotować się do wizyty u neurologa?

Na wizytę u neurologa warto zabrać dotychczasowe wynik badań wykonanych w ostatnim czasie tj. EKG, wyniki morfologii i biochemii krwi ( tj. lipidogram, poziom TSH, glukozy, wit D, wit B12 i kw. foliowego) oraz wykaz  przyjmowanych leków, ponieważ mogą one mieć istotny wpływ na przebieg choroby. Warto również zabrać ze sobą wyniki poprzednich badań neuroobrazowych (np. rezonansu magnetycznego czy tomografiia komputerowej – nawet, jeżeli były wykonywane w odległym czasie) oraz wyniki innych badań diagnostycznych t.j. ECHO, holter EKG, holter ciśnieniowy oraz USG tętnic dogłowowych, które pomagają ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe.

Przydatne jest również zanotowanie wszelkich zaobserwowanych objawów oraz ich częstotliwości i intensywności – im dokładniejszy opis symptomów, tym lepiej neurolog może je przeanalizować i zaplanować odpowiednie badania. Czasem istotne jest przybycie na wizytę z osobą będącą świadkiem zgłaszanych dolegliwości, zwłaszcza w przypadku zaburzeń pamięci lub zaburzeń świadomości.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia?

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, wskazane jest wprowadzenie zmian stylu życia (profilaktyki), które pomagają zredukować główne czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, czy podwyższony poziom cholesterolu. Zalecenia obejmują stosowanie diety śródziemnomorskiej bogatej w warzywa, owoce, ryby, oliwę z oliwek i pełnoziarniste produkty, co hamuje rozwój zmian chorobowych w naczyniach krwionośnych. Regularna aktywność fizyczna – co najmniej 150 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo – wspiera krążenie i obniża ciśnienie krwi.

Ograniczenie lub unikanie używek, takich jak alkohol i tytoń, ma znaczący wpływ na zmniejszenie ryzyka miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Kontrola masy ciała, regularne pomiary ciśnienia tętniczego i poziomu cholesterolu oraz glukozy we krwi są istotne dla wczesnego wykrycia i leczenia niekorzystnych zmian zdrowotnych. Edukacja pacjenta oraz regularne badania kontrolne pozwalają zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i poprawić jakość życia.

Autor:
Prof. dr hab. n. med. Sarnowska Anna
Przyjmuje pacjentów dorosłych w Centrum Medycznym Grapa Medica

Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego